Tijdens de Open Monumentendagen (OMD) van 13 en 14 september 2025 exposeert en demonstreert Frans Hoeben het maken van collodium foto’s in het Burgerweeshuis van Culemborg. Collodium fotografie is een ambachtelijke manier van foto’s maken. ”Er zit iets schilderachtigs in.”

Frans Hoeben (1952) studeerde aan de Nederlandse Film en Televisie Academie in Amsterdam en werkte decennialang voor de landelijke televisie. Hij maakte als eerste een film over de Hollandse Waterlinie. Tegenwoordig is hij onder anderen werkzaam als docent cinematografie op de Hoge School voor de Kunsten in Utrecht. Daarnaast heeft hij een foto-studio in Geldermalsen. ”Het leuke van collodium fotografie is dat het een ambachtelijke manier van foto’s maken is” vertelt Hoeben. “Je gaat helemaal terug naar af. Het komt dichter in de buurt van een schilderij dan een foto maken. Ik ben ook nadrukkelijk op zoek naar het schilderachtige”.

COLLODIUM
In het midden van de 19e eeuw was men op zoek naar verschillende manieren om beelden vast te leggen. De camera obscura bestond al. Men zocht voor het opslaan van beelden naar zaken die lichtgevoelig gemaakt konden worden. In 1851 werd de ‘natte plaat’ fotografie uitgevonden. Tot 1890 was dit de meest gebruikte vorm om foto’s te maken. Vloeibaar collodium wordt op een plaat gegoten waarna deze plaat in een zilverbad lichtgevoelig wordt gemaakt. Binnen enkele minuten moet de foto gemaakt en ontwikkeld worden, want de plaat mag niet opdrogen. Hoeben: “Uiteindelijk ontdekte men dat wanneer je collodium (een mengsel van schietkatoen, ether en alcohol) op een plaat giet en onderdompelt in een zilverbad het lichtgevoelig wordt.” De plaat wordt vervolgens uit het bad gehaald en wordt in een speciale lichtdichte cassette geplaatst. Daarna moet er snel gehandeld worden. ”De cassette gaat in de camera en de foto moet meteen worden gemaakt. De plaat moet namelijk nat blijven. Vervolgens moet de foto ter plekke worden ontwikkeld. Het is een lastig proces omdat er veel variabelen zijn.”

SPOOKACHTIG
Bij het maken van collodium foto’s speelt ook luchtvochtigheid een rol. Daarnaast is de weergave van tinten heel anders dan bij gewone fotografie. Hoeben: ,,Maak je een foto van iets waar rood in zit dan wordt dat zwart. Blauwe dingen worden juist heel wit. Daardoor krijg je een hele andere kleurweergave dan je gewend bent. Bij portretten worden lippen heel donker, blauwe ogen worden bijna wit. Dat levert soms een beetje een spookachtig beeld op. Dat vervreemdende vind ik juist leuk.”

TOVEREN
Wanneer je geportretteerd wilt worden met de collodium techniek moet je wel stil kunnen zitten. De fotograaf gebruikt meestal een stoel met een soort hoofdklem. ”Hier moet je stil tegenaan zitten en gedurende 10-20 seconden mag je absoluut niet bewegen. Dit alles heeft z’n effect op de foto. Je gaat namelijk anders kijken dan wanneer je relaxed op een stoel zit. Het magische bij het ontwikkelen van de foto is dat het beeld eerst op negatief komt en tijdens het fixeren keert dit beeld om. Het is bijna toveren”, legt Hoeben uit.

MONUMENTENDAG
In de kapel van het Weeshuis op de OMD van 13 en 14 september zijn portretfoto’s te zien die hij de afgelopen periode maakte. Hoeben is tijdens deze dagen aanwezig om foto’s te nemen en uitleg te geven over het procedé en zijn werkwijze.